تأمین دلیل چیست؟
الف-. تعریف، نقش و هدف
- تأمین دلیل عبارت است از ملاحظه و صورت برداری از دلایل و مدارک. (م149 ق.آ.د.م.)
- نقش تأمین دلیل از دو جهت است :
1) دادگاه فقط از دعوایی می‌تواند حمایت کند که مقرون به دلیل باشد و حفظ دلیل تنها از راه تأمین دلیل میسر است؛
2) طرح دعوای بدون دلیل ممکن است موجب مسئولیت مدنی خواهان شده و به محکومیت او به پرداخت خسارات دادرسی منجر شود. (مهاجری، ش 681)
- تأمین دلیل عبارت است از صورت برداری دادگاه (به تقاضای ذی‌نفع) از ادله اثبات دعوای مدعی، پیش از آنکه زمان اثبات آن فرارسد. (جعفری لنگرودی، واژه 4133)
- تأمین دلیل حفظ دلیل موجود است نه جمع‌آوری یا تحصیل دلیل. (مدنی. ص 230)
- استعلام نظر کارشناس در خصوص موردی است که ممکن است در آینده به علت از بین رفتن موضوع، امکان جلب نظر کارشناس در آن خصوص مقدور نباشد. (مهاجری، ش 682)
- هدف از تأمین دلیل، حفظ دلیل است و میزان ارزش آن با تشخیص دادگاه تعیین می‌شود. (م 155 ق.آ.د.م.)
- تأمین دلیل اقدامی پیشگیرانه است و حتّی می‌توان در قالب دستور موقت، درخواست تأمین دلیل کرد. (شمس، ش 834)
- ارزش آنچه از آن صورت برداری می‌شود یا نظر کارشناسی در خصوص آن اخذ می‌شود یا از شهود تحقیق می‌شود از لحاظ ماهوی نسبت به دعوای مورد نظر خواهان در تأمین دلیل مورد نظر نمی‌باشد. (مهاجری، ش 683)
- صرف تأمین دلیل از ادله مورد نظر، دلیل حقانیت استفاده کننده از این دلایل در دعوای مربوط نیست. (مهاجری، ش 683)
ب-. درخواست تأمین دلیل
- درخواست تأمین دلیل به صورت کتبی یا شفاهی انجام می‌شود. (م 151 ق.آ.د.م.)
- قید درخواست در فرم چاپی دادخواست، ماهیت آن را تغییر نمی‌دهد. (مهاجری، ش 684)
- جای درخواست تأمین دلیل فرضی است که احتمال استفاده از دلیل و مدرک دعوا در آینده ناممکن یا سخت باشد. (م 149 ق.آ.د.م.)
- تنها در صورتی که تأمین دلیل از طرف ذی‌نفع درخواست شود، قابل پذیرش است. (م 149 ق.آ.د.م.)
- درخواست تأمین دلیل می‌تواند از طرف مدعی علیه و از سوی شخصی که احتمال می‌دهد در آینده دعوایی علیه او اقامه شود، به عمل آید. (شمس، ش 833)
- عضو مجری قرار تأمین دلیل اعم از قاضی یا مدیر دفتر نباید در تأمین دلیل به کیفیت و خصوصیات دلیل مورد نظر تعرضی نماید. (مهاجری، ش 683)
- قبل از دادرسی و همزمان با آن درخواست تأمین دلیل، قابل پذیرش است. (م 150 ق.آ.د.م.)
- درخواست تأمین دلیل ضمن دادخواست قابل پذیرش است زیرا وقتی پذیرش آن قبل از اقامه دعوا و در جلسه دادرسی ممکن باشد، در ضمن دادخواست به طریق اولی جایز است. (نظریه 5460/7 – 26/8/1379 ا.ح.ق.)
- درخواست تأمین دلیل به وسیله دادخواست به طریق اولی قابل پذیرش است و صدور قرار رد درخواست تأمین دلیل به علت اینکه در دادخواست نوشته نشده فاقد مجوز قانونی است. (نظریه 5460/7 – 26/8/1379 ا.ح.ق ؛ مهاجری، ش 684)
- انعکاس چهار امر در درخواست تأمین دلیل ضروری است :
الف) مشخصات متقاضی.
ب) مشخصات طرف مقابل [مگر در صورت عدم امکان (م 154 ق.آ.د.م.)]؛
ج) موضوع دعوایی که برای اثبات آن درخواست تأمین دلیل شده؛
د) اوضاع و احوال ایجاب‌کننده درخواست تأمین. (م 151 ق.آ.د.م.)
- ممکن است تأمین دلیلی وجود داشته باشد که خوانده‌ای برای آن متصور نباشد. (مهاجری، ش 694)
- درخواست شفاهی تأمین دلیل باید در صورت مجلس نوشته شده و به امضای درخواست کننده برسد. (ملاک م 284 ق.آ.د.م.)
- درخواست تأمین دلیل در موارد زیر باید در فرم مخصوص دادخواست ارائه شود :
الف) در صورتی که قبل از اقامه دعوا باشد، زیرا ابتدا باید در دفتر ثبت دادخواست‌ها ثبت شود؛
ب) در صورتی که بعد از اقامه دعوا بوده و دلایل در حوزه دادگاه دیگری باشد. (شمس، ش 831)
- در صورتی که بعد از اقامه دعوا، از دادگاه درخواست تأمین دلیل شده و دلایل هم در حوزه همان دادگاه باشد، می‌توان درخواست را در برگ معمولی نوشت. (شمس، ش 493)
- هزینه درخواست تأمین دلیل در دادگاه، پنج هزار ریال است. (بند 13 م 3 قانون وصول برخی از درآمدهای دولت ...) و در صورتی که در محل، شورای حل اختلاف تشکیل‌شده باشد، درخواست تأمین دلیل باید در شورا رسیدگی شود که هزینه آن سی هزار ریال است. (م 24 ق.ش.ح.ا.)
ج-. مرجع صالح
- در مناطقی که شورای حل اختلاف وجود ندارد، دادگاهی که دلایل و امارات در حوزه آن قرار دارد صالح به رسیدگی است و در مناطقی که شورای حل اختلاف تشکیل‌شده، شورا صالح است. (م 14 ق.آ.د.م. ؛ بند ب م 9 ق.ش.ح.ا.)
- در صورتی که موضوع تأمین دلیل در حوزه دادگاه‌های متعدد قرار داشته باشد، برای تأمین هر دلیل به دادگاه محل وقوع آن مراجعه کرد. (شمس، ش 835)