کارشناسی رسمی دادگستری آثار هنری و اشیاء نفیسه
در نگاه اول به عنوان این رشته دایره کوچکی از آثار هنری که ارزشمند و نفیس هستند به ذهن متبادر میشود ولی با بررسی آثاری که به آن اثر هنری گفته میشود متوجه حیطه وسیعی از هنر میشویم که در برگیرنده عنوانکارشناس رسمی دادگستری رشته آثار هنری و اشیاء نفیسه است، حتی با قید اشیاء نفیس در انتهای عنوان یعنی بخش بزرگی از موضوعات مربوط به سایر رشته ها نیز در این مجموعه وارد میشوند برای اینکه توضیح بهتری در این رابطه ارائه کنم ابتدا ضرورت دارد که به آنچه که اثر هنری نام دارد نگاهی گذرا داشته باشیم و در ابتدا تعریفی از هنر را ذکر میکنم
هنر چیست؟
تعریف هنر ساده نیست ولی در یک جمله هنر یعنی خلق زیبایی به دست انسان را هنر می نامند. هنر و اثر هنری متاثر از عوامل متعددی است که آن را مختص به شرایطی که بشر در آن قرار دارد ایجاد اختصاص می نماید. تا همین بخش هم میتوان به پیچیدگی عظیم این قدرت خدادادی پی برد و شاید یکی از دلایلی که تا کنون این بخش را تکمیل نکرده بودم همین دلیل است. نظر به اینکه در دوران متعدد زندگی مانند اکثر ایرانیان دستی بر آتش هنر داشتم، میتوانم علل تاثیر بر هنر و یا آنچه که عامل تفاوت سبک و رشته های هنری در هنرمندان را بوجود می آورد را ذکر کنم. موضوعاتی مانند جغرافیا ، جامعه، شرایط محیطی فرهنگ، آداب، رسوم به همراه دین عامل تاثیر بر هنر میتوان برشمرد.
برای مثال آنچه که گفته شد جابجایی و کوچ بشر، مهاجرت به جامعه و فرهنگ جدید و همچنین تغییر دین تاثیر شگرفی در سبک هنری هنرمندان داشته است کما اینکه برخی از هنرمندان با مسلمان شدن سبک هنری قبلی خود را تغییر داده اند. در مجموع هنرمند مخلوقی است با توانایی خلق یک اثر به شکلی منحصر بفرد با انتقال مضمون ذهنی در سایه توانایی جسمی و فکری با خلاقیت خدادادی جهت تاثیر بر درک و حس مخاطب هنر نام دارد.
دسته بندی آثار هنری:
آثار هنری به بخشهای کلی چهارگانه تقسیم میشوند، یعنی این بخشها در اصل سه دسته خلق اثر تجسمی، هنر با خلق اثر آنی انتقال تصویر و هنر صوتی است ولی دسته چهارم تحت عنوان ترکیبی از دو یا سه بخش ایجاد میشود که به آن هنر مرکب نیز میگویند که عناوین آن عبارتند از:
- تجسمی (plastic): پرتره، نقاشی، طراحی، تندیس‌گری، عکاسی، خوشنویسی ، چاپ دستی
- نمایشی (dramatic): تئاتر، رقص ، پرده خوانی، شبیه خوانی
- آوایی (phonetic): موسیقی، ادبیات، شعر، آواز
- مرکب (Composite): سینما، معماری، انیمیشن
با توجه به دسته بندی فوق و ملاحظه رشته های کارشناسی در گروههای ۱۲ گانه رشته های کانون کارشناسان رسمی دادگستری، نشان از وجود رشته اختصاصی برای ۳ بخش اخیر لیست فوق است و فقط بخشی از بند اول به عنوان آثار تجسمی محدوده فعالیت رشته آثار هنری و اشیاء نفیسه است. برای روشن شدن موضوع آنچه که به عنوان هفت هنر نامیده میشود را عنوان نموده و سپس موضوعات مرتبط با زیر مجموعه تفصیلی این رشته است را ذکر میکنم. هرچند هفت هنر پس از رشد تکنولوژی و ظهور آثار نقاشی متحرک ( انیمیشن) به هشت دسته هنری تقسیم بندی شد.
| هنر اول | هنر دوم | هنر سوم | هنر چهارم | هنر پنجم | هنر ششم | هنر هفتم | هنر هشتم |
| نقاشی | تجسمی | معماری | ادبیات | موسیقی | تئاتر | سینما | انیمیشن |
در این جدول نیز فقط بند اول و دوم در محدوده این رشته واقع میشوند. با توجه به اینکه برای صنایع دستی نیز رشته اختصاصی وجود دارد موضوعات باقیمانده در چارچوب صلاحیتهایی که در زیر ذکر شده است معین شد. حال میپردازیم به اینکه وظایف کارشناسان این رشته چیست و چه اموری به آنها ارجاع میشود.
شرح صلاحیتهای رشته کارشناسی رسمی دادگستری آثار هنری و اشیاء نفیسه زیر مجموعه گروه 2 (ارزشیابی اموال منقول)
آثار هنری در محدوده اموال منقول دسته بندی میشوند به همین دلیل در زیر مجموعه گروه دوم رشته های کارشناسی قرار دارند و نظر به توضیحات ذکر شده در مقدمه مطلب، این آثار به دو بخش ترسیمی و حجمی تقسیم میشوند هرچند که تمامی آثار نفیس سایر رشته ها مانند صنایع دستی نیز در این حیطه قرار دارند.
اولین صلاحیت این رشته مربوط به ارزیابی و تعیین بهای آثار هنری ترسیمی است برای مشخص شده اینکه چه آثاری به عنوان آثار ترسیمی نامگذاری میشوند ابتدا تعریفی از آن ارائه کرده و سپس دسته بندی آثار را عنوان میکنم.
هنر ترسیمی چیست؟
آثار هنری که هنرمند با استفاده از خطوط و زوایا به شکل دو بعدی موضوعی را به ذهن مخاطب متبادر میکند را آثار ترسیم مینامند و این آثار بدلیل بعد آن مانند آثار سه بعدی قابل لمس نیست. این بخش از تولید آثار هنری به رشته های نقاشی، طراحی، گرافیک و خوشنویسی تقسیم میشوند.
ارزیابی و تعیین بهای این آثار نیاز به تجربه و تخصص در این حوزه داشته و نظر به اینکه آثار معاصر ، نفیس و تاریخی نیز با توجه به این صلاحیت تعیین قیمت میشوند توضیحات مربوط به علت نیاز به گزارش کارشناسی ارزیابی آثار هنری نقاشی و خوشنویسی را در ادامه این مطلب ذکر خواهم نمود.
· کارشناسی ارزیابی تعیین قیمت آثار هنری حجمی نفیس (به استثنای آثار هنری صنعتی و مبلمان شهری)
با ذکر آثار هنری حجمی اولین چیزی که به ذهن میرسد مجسمه است ولی این تنها بخشی از هنر حجمی را در بر میگیرد چون علاوه بر آن آثار حجمی میتواند هر آنچه که با ابزار متعدد بصورت سه بعدی ایجاد میشود نیز به دسته آثار هنری حجمی مرتبط است به عنوان مثال ایجاد تابلوهای سه بعدی با نخ و میخ یا استفاده از لوازم مستعمل خودرو در ساخت المانهای شهری را میتوان نام برد.
تعیین ارزش این آثار فارغ از هزینه ایجاد اثر هنری به نوع ، ابعاد و شهرت هنرمند ارتباط مستقیم دارد.
· کارشناسی ارزیابی تعیین قیمت آثار هنری و نفیس مکتوب و انواع چاپ‌‌های دستی، با تولید محدود (با امضای هنرمند)، (به استثنای لیتوگرافی‌‌ها و طرح‌های گرافیکی)
چاپ دستی و ساخت آثار هنری با آن سابقه طولانی دارد شاید زمانی که فردی با رنگ کردن یک برگ و قرار دادن آن روی سطحی، طرح برگ را چاپ نمود را بتوان اولین اثر چاپ دستی نامید، علیرغم رشد تکنولوژی چاپ ایجاد آثاری با این روش همچنان ادامه دارد و شایع ترین موضوعات مربوط به چاپ دستی میتواند هنر ابر و باد باشد و این روش علاوه بر ایجاد اثر هنری در زندگی روزمره نیز کاربرد دارد، به عنوان مثال طراحی لباس با چاپ دستی بسیار مورد استفاده است حتی با قرار دادن اجسامی مانند برگ در وایتکس و با فشار روی سطح پارچه ای تیره و تکرار آن آثار بسیار زیبایی از این نوع هنر در لباس مورد استفاده است.
چاپ دستی به چهار زیر مجموعه چاپ گود ، مسطح ، برجسته و شابلونی تقسیم میشود.
چاپ روی چوب نیز مرسوم است و شاید بتوان آثار هنری چوبی با استفاده از آتش یا الکتریسیته روی سطح چوب را نیز در گروه چاپ دستی دسته بندی کرد.
· کارشناسی ارزیابی تعیین قیمت آثار دست‌‌ساز هنری و فرهنگی نفیس با تولید محدود (به استثنای آثار گرافیکی معاصر)
منظور از آثار دست ساز در این بخش همان آثاری هنری است که از آن به صنایع دستی نام برده میشود که ترکیب صنعت و هنر است که میتواند مجموعه ای تلفیقی از هنرهای ترسیمی نیز در آن بکار رود. بدلیل وجود رشته کارشناسی مربوط به صنایع دستی در این بخش با قید ارزیابی آثار دست ساز نفیس، این رشته را از صنایع دستی متمایز نموده است. برخی از آثار دستی در کشور بصورت ذاتی نفیس هستند مانند فرش و خاتم کاری و طلاکوبی که در صورت استفاده از مواد اولیه گران قیمت ارزش این اثار دوچندان میشود لذا ضرورت دارد ارزیاب اثار هنری با توجه به این موارد ابتدا لیستی از میزان مواد اولیه و مصالح گران قیمت تهیه کرده و سپس با افزودن ارزش افزوده هنر اقدام تعیین بهای آثار هنری نماید.
· کارشناسی بررسی و ارائه گزارش رسیدگی به اختلاف پیمانکاران و قراردادها با موضوعیت آثار هنری و نفیس
حمایت دولت از هنرمندان در موضوعات متعدد رشته های هنری و صنایع دستی عاملی در رشد هنر در کشور ما گردید به نحوی که هنر با توجه به درآمد آن نه به عنوان یک علاقمندی صرف بلکه عمده هنرمندان شغلشان هنر است. این امر به همراه مصوبه مجلس در بهره گیری از آثار هنری و صنایع دستی تولید داخل کشور به عنوان هدایای مراسم ها و گردهم آیی ها تاثیر بسزایی در رشد و بالندگی هنر داشت و شاهد قراردادهای تولید آثار هنری در شمارگان بسیار زیاد هستیم ولی نظر به عدم تخصص طرفین در تنظیم قرارداد و یا عدم توجه به مفاد بند نحوه تولید یا مصالح و مواد اولیه به کار رفته در تولید اثر هنری بروز اختلاف بین هنرمندان به عنوان کارفرما و خریدار به عنوان کارفرما اجتناب ناپذیر است لذا با توجه به این صلاحیت امکان رسیدگی و بررسی حقوق طرفین و ارائه گزارش کارشناسی برای داوری یا مراجع قضایی و رفع اختلاف حاصل شده است.
ارزیابی آثار هنری
همانطور که ملاحظه میفرمایید توضیح جامعی از هنر و وظایفکارشناس رسمی دادگستری رشته آثار هنری و اشیاء نفیسه ارائه شد. آنچه که تمرکز صلاحیتهای این رشته بر آن است بجز بند آخر سایر موضوعات مربوط به ارزیابی و تعیین بهای آثار هنری نفیس است در این بخش به دسته بندی این آثار و توضیحات مورد نیاز در مورد آنها میپردازیم.
آثار هنری مورد ارزیابی ارجاعی در کشور ما شامل چه مواردی است؟
موضوعاتی که بر اسا تجربه به کارشناس این رشته ارجاع میشود مشمول موارد زیر است:
- تابلوهای نقاشی قدیمی و عتیقه
- تابلوهای نقاشی رنگ روغن معاصر
- تابلوهای نقاشی معاصر هنرمندان معروف
- تابلوهای مینیاتور هنرمندان
- تابلوهای خطاطی و خوشنویسی
- تابلوهای خط نقاشی
- تابلوهای خط ابداعی
- تابلوهای هنری چاپ دستی
- تابلوهای گرافیکی عتیقه و قدیمی
- تابلوهای نقاشی مدرن سفارشی کوبیسم، سورئال وکانسپچوال
- تابلوهای نقاشی پرتره سفارشی رئال
علت نیاز به ارزیابی آثار هنری چیست؟
با توجه به اینکه ارزیابی و تعیین قیمت آثار هنری و تهیه گزارش کارشناسی مطابق دستمزد مصوب قوه قضاییه صورت میگیرد لذا کمتر کسی فقط صرف اطلاع از ارزش یک اثر هنری در خواست کارشناسی و تعیین قیمت آن را دارد و عمدتا درخواستها جهت استفاده از نتیجه گزارش برای موضوعات زیر است:
- گزارش ارزیابی تعیین بهای روز اثر هنری نفیس یا قدیمی جهت استفاده از آن در مزایدات برگزار شده در کشور
- گزارش کارشناسی تعیین اصالت یک اثر هنری دال بر تعیین قدمت آن
- گزارش کارشناسی تایید اصالت هنرمند معروقف داخلی یا خارجی
- گزارش کارشناسی ارزیابی آثار هنری در چارچوب ارزیابی اموال شرکتها
- گزارش کارشناسی تعیین بهای اثر هنری جهت افزایش سرمایه
- گزارش کارشناسی تعیین قدمت یک اثر هنری ترسیمی یا حجمی عتیقه
- گزارش کارشناسی تعیین کیفیت یا نوع مصالح و مواد اولیه مانند تابلوهای زرکوب و طلاکاری شده
- گزارش گروه کارشناسی تعیین ارزش اثر هنری قدیمی تولید شده با فلزات و سنگهای تزیینی گران قیمت
- گزارش کارشناسی در قالب سرتیفیکیت با تایید قدمت و هنرمند و بهای روز آثار نفیس جهت بهره برداری در مزایدات آنلاین
- گزارش کارشناسی اثر هنری جهت تایید قیمت پایه در معاملات فروش آثار ارزشمند گروهی
گزارش ارزیابی آثار هنری به زبانهای دیگر
با توجه به توضیح ارائه شده در بندهای اخیر گزارش ارزیابی قیمت یا ارزشگذاری بهای روز یک کالای هنری یا تعیین قدمت و تایید اصالت آن به دلایل متعددی مورد نیاز است و عمده نیاز مراجعین برای دریافت تاییدیه سه موضوع فوق فقط برای اطلاع ذینفع یا مالک نیست و عمدتا انجام معاملات خرید و فروش عادی یا از طریق مزایدات دلیل دریافت گزارش کارشناسی تعیین قیمت است. همانطور که اشاره شد بدلیل دامنه وسیع آثار هنری و صنایع دستی در کشور و اینکه آثار هنری خاصی موضوع خرید و فروش هستند که به دلیل ارزش ذاتی یا مطرح بودن هنرمند تولید کننده اثر یا معامله اثر هنری نفیس عتیقه عمدتا طرف خریدار از کشورهای دیگر است لذا با تنظیم گزارش بصورت پروانه تایید یا سرتیفیکیت (certificate) برای تایید اصالت قدمت و صاحب اثر و قیمت آن به زبانهای دیگر من جمله عربی و انگلیسی فرصت ارائه مستقیم این مدرک کارشناسی در مزایدات بین المللی یا کشورهای حاشیه خلیج فارس عامل سهولت انجام معاملات است. کما اینکه توسعه این امر عامل مهمی است که در تفاهم نامه ها پیش از تنظیم قرارداد واگذاری آثار هنری ارزشمند، لزوم ارائه گزارش کارشناسی انگلیسی ارزیابی و اصالت به امری متداول و رایج بدل شده است.
دستمزد ارزیابی قیمت پایه آثار هنری
هزینه ارزیابی آثار هنری توسط کارشناس رسمی دادگستری رشته آثار هنری و اشیاء نفیسه بر اساس تعرفه دستمزد کارشناسان رسمی دادگستری سال 1402 و بر مبنای ارزش کارشناسی قیمت روز مندرج در گزارش محاسبه و پرداخت می‌گردد.