ناگفته های تامل برانگیز رئیس سازمان نظام مهندسی استان از وضعیت اجرایی مسکن مهر
خطر زیر سقف برخی پروژه های مسکن مهر؛
خراسان جنوبی-24 هزار واحد مسکن مهر در خراسان جنوبی مراحل مختلف ساخت را می گذراند. این واحدها بدون دریافت نرخ زمین و به گفته مسئولان با کم ترین بهای ممکن برای اقشار کم درآمد ساخته می شود تا همه قشرهای جامعه صاحب خانه شوند. جمع زیادی از متقاضیان مسکن مهر را اقشار کم درآمد جامعه تشکیل می دهند که عده ای از آن ها برای تامین هزینه های اولیه حتی وسایل زندگی خود را فروخته اند تا به سرپناهی دست یابند.
مسئولان از موفقیت طرح مسکن مهر، پیشرفت پروژه و اطمینان از کیفیت ساخت و ساز می گویند اما وقتی سخن از کم کاری یا وجود نقص حتی در اندکی از واحدهای پروژه ای به این بزرگی به میان می آید ناخودآگاه انسان به خود می لرزد و به فکر فرو می رود که اگر خدای نکرده زلزله ای در منطقه زلزله خیز خراسان جنوبی رخ دهد و شنیده ها رنگ واقعیت بگیرد آن وقت عمق فاجعه چه مقدار خواهد بود. گزارشی که می خوانید گوشه ای است از مشاهدات خبرنگار ما تا مسئولان مدام از آمار و ارقام نگویند یا از نظارت سخن به میان نیاورند زیرا ممکن است نقاط بسیاری از این دست باشد که از دید آن ها پنهان مانده باشد، شاید اگر تجربه ای در ساخت و ساز داشتیم، ناگفته های دیگری هم از رعایت اصول فنی محرز می شد؛ شاید! مسکن مهر با صرف هزینه، وقت و نیروی انسانی ساخته می شود اما مشاهده تصاویر جوشکاری ساختمان هایی که به مرحله نازک کاری رسیده است رعایت ضوابط فنی را زیر سوال می برد.
ماجرا از آن جا شروع شد که مرد جوشکار جوانی برای انتقاد از ضایع شدن حق خود به دفتر روزنامه مراجعه می کند و می گوید: پیمانکار قبل از واریز پول به حساب عابر بانک، از او امضا گرفته و قسمتی از حقوقش را پرداخت نکرده است. او در سخنان گلایه آمیز خود که به خراسان جنوبی مطرح می کرد به وضعیت نامطلوب جوشکاری در برخی ساختمان های مسکن مهر بیرجند اشاره و مستندی با صد عکس ارائه کرد.
او به عنوان یک پیمانکار پروژه های مختلف ساختمانی تصریح می کند: اگر چه برخی تخلفات در ساخت و ساز مسکن، غیرقابل جبران است و از کیفیت و استحکام بنا کم می کند اما بعضی از این موارد، در چند ماه گذشته از مرحله اسکلت و... گذشته و زیر پوشش گچ و نما پنهان شده است.
او که بیش از یکصد عکس از نوع جوشکاری های چند ساختمان همراه داشت، می گوید: به یکی دو نهاد مرتبط با مسکن مهر مراجعه و از کیفیت نامطلوب جوشکاری و پی گیر نشدن موضوع گلایه کرده است، اما آقای مسئول در تعاونی مسکن به او گفته است که خودش می تواند موضوع را پی گیری کند چون ربطی به آن ها ندارد؛ حالا دیگر این اتفاق افتاده است.
صحبت های جوان به نوعی برایم تازگی داشت زیرا تاکنون هر چه از مسئولان به عنوان خبرنگار و در جلسات و مصاحبه ها شنیده بودم فقط آمار و تاکید بر اجرای سریع آن بود اما کسی از تخلفات و یا حتی این که در چه حالت می شود هزینه احداث یک ساختمان را کاهش داد صحبتی به میان نیاورده بود.
هر چند عکس هایی که این جوان همراه داشت حرف های زیادی برای گفتن دارد اما باز هم برای اطمینان از گفته های او در محل مورد نظر حاضر شدیم و عکس هایی تهیه کردیم.
بحث ایمن سازی بناهای مسکونی در حالی مطرح می شود که ممکن است موارد زیادی در زمینه موضوع مطرح شده وجود داشته باشد و به علت گستردگی کار نشود که باید بر آن نظارت درستی داشت.
22 اردیبهشت امسال مدیر کل مسکن و شهرسازی خراسان جنوبی در جلسه شورای مسکن استان گفت: سهمیه مسکن مهر استان در سال گذشته 24 هزار و 200 واحد مسکونی بود که 19 هزار واحد در بیرجند و قاین و 5 هزار و 200 واحد در شهرهای زیر 25 هزار نفر احداث می شود.
«محسن زاده» تصریح کرد: در این 2 سال 22 هزار و 575 متقاضی مسکن مهر در استان ثبت نام کرده اند که این تعداد حدود 2 هزار نفر از سهمیه مورد نظر کمتر است.
معاون عمرانی سابق استاندار نیز با تشریح عملکرد سال قبل مسکن مهر اعلام کرد: 42 بازدید میدانی با حضور استاندار، معاونان وی و مدیران دستگاه های اجرایی مرتبط انجام و 31 مورد نظارت کم و کیف اجرای این کار و بیش از 50 مکاتبه استانداری در زمینه مسکن با مرکز انجام شد.
5 خرداد امسال هم «محسن زاده» درباره کیفیت ساخت مسکن مهر گفته است در همه ساخت و سازهای مسکن مهر از مصالح استاندارد استفاده و ابعاد نظارتی خاصی در آن لحاظ شده و به طور قطع با تخلفات صورت گرفته برخورد جدی می شود.
وجود اشکالات
حرف های جوان را که شنیدیم، 30 قطعه از این عکس ها را به رویت یک مهندس ناظر رساندیم که وی هم وجود اشکال اساسی در برخی موارد را تایید می کند و توضیح می دهد: برای مثال در مورد اتصال باد بند، ورقه ای که به ستون وصل می شود، پل بالایی آن باید جوش می خورد در حالی که چنین نشده است، جوشکاری شمشیری راه پله نیز درست نیست و برخی اتصالات نشیمن اشکال هایی دارد.
وی تاکید می کند: اشکالاتی وجود دارد که در موارد کم هم نیست و در کاهش استحکام بنا تاثیر دارد اما با وجود این ایرادها، باید با مشاهده حضوری و ارزیابی کل بنا درباره استحکام آن نظر داد.
به گفته وی، روی یک خال جوش نمی توان صحبت کرد در این عکس ها هم عیب و ایرادهای زیادی دیده می شود که برخی به واقع خطرناک است اما به صورت کلی نمی توان نظر داد.
ساخت و سازها بدون هماهنگی با نظام مهندسی
در زمینه مسکن مهر اقدام های گسترده و خوبی انجام شده اما متناسب با حجم کار، هماهنگی لازم بین دستگاه های متولی انجام نشده و مطالعات اولیه نیز درست نیست.
این مطلب را رئیس سازمان نظام مهندسی ساختمان استان می گوید و اظهار می دارد: طرح مسکن مهر در خیلی از استان ها به دلیل وجود هماهنگی بین دستگاه های متولی مانند استانداری، مسکن و شهرسازی، شهرداری، نظام مهندسی و... بسیار موفق بوده و مجموعه های دخیل در زمینه تامین زمین، کارهای طراحی، نظارت و... نشست های مشترک داشته اند اما متاسفانه در خراسان جنوبی و در برهه ای از زمان این هماهنگی ها انجام نشد، حتی در مقطعی تعاونی های مسکن مهر بدون هماهنگی با نظام مهندسی، شروع به ساخت و ساز کردند و برخی پروژه ها بدون صدور پروانه ساختمانی و تایید ناظر از طرف نظام مهندسی انجام شد.
مهندس «توکلی» به اقدام های برخی مسئولان سابق در استان اشاره می کند و این که بر اساس نظر و دستور این افراد، مسکن مهر بدون دریافت مجوز شهرداری و تایید نظام مهندسی احداث شد.
وی مطرح می کند که به گفته یکی از مسئولان سابق استان، خراسان جنوبی زمانی در صدور پروانه آخر و در اجرای فونداسیون رتبه سوم یا چهارم کشور بود که این مسئله، ساخت بدون پروانه را با هماهنگی بین دستگاه های متولی محرز می کند.
مسائل فنی زیر سایه نفوذ افراد
وی تصریح می کند: نفوذ این فرد یا افراد، مسائل فنی را زیر سوال برده است طوری که ساختمان هایی بعد از اجرای فونداسیون، توسط نظام مهندسی تایید شد و این آمار را باید از مسکن و شهرسازی بخواهید و متاسفانه نظام مهندسی هم ساختمان را تایید کرده است.
به گفته وی، نظام مهندسی همان زمان مسئله را هشدار داد، اما به دلیل حل مشکل زمین، زیربار تایید رفت وگرنه نباید مهندسان ما بعد از اجرای فونداسیون آن را تایید می کردند.
وی با بیان این که در جانمایی زمین ها هم دقت نشده است درباره محل و زمان انجام این کار توضیح می دهد: از همه نقاط استان اطلاع ندارم اما به طور عمده در شمال شهر بیرجند و پشت آرامستان، این کار شده و هنوز هم واحدها به بهره برداری نرسیده و بخش عمده آن مربوط به گذشته است.
جو حاکم بر ساخت و ساز
رئیس سازمان نظام مهندسی استان در پاسخ به انتقاد یا نپذیرفتن مسئولیت فنی از طرف نظام مهندسی گفت: متاسفانه جو حاکم آن موقع چنین بود و در صورت مقاومت نظام مهندسی، گفته می شد نیازی به نظر نظام مهندسی نیست. برای مثال جلساتی در فرمانداری بیرجند برگزار و مقرر شد که دهلکوه به عنوان روستا و حق الزحمه نظارت آن کم پیش بینی شود تا هزینه های ساخت مسکن مهر کم شود.
وی افزود: نظام مهندسی عنوان کرده است مهندسان با حق الزحمه کم حاضر به پذیرفتن نظارت نشدند، اما گزارش هایی دریافت شد که کیفیت نامناسب ساخت و ساز در دهلکوه را تایید می کند.
وی تصریح می کند: بر اساس اعلام وزارت مسکن و شهرسازی، قیمت خدمات مهندسی در مرکز استان هر متر 3 هزار تومان و هزینه ساخت و ساز 300 هزار تومان محاسبه می شود، یعنی حق نظارت مهندسی، یک درصد هزینه ساخت است.
وی می گوید: تعاونی های مسکن شکل گرفته در حالی که هیئت مدیره یا مدیر عامل که حتی یک خانه برای خودش نساخته، قصد مدیریت هزار واحد را بدون توجه به برنامه زمان بندی و مشخصات فنی و... دارد.
اعتراض مهندس ناظر بی فایده است
وی اظهار می دارد: در جلسات شورای مسکن تاکید می شود که باید تا فلان تاریخ پروژه به بهره برداری برسد و اعتراض مهندس ناظر به مجری هم بی فایده است زیرا عنوان می کند بر اساس گفته فلان مسئول تا تاریخ فلان مجبور به اتمام پروژه است در حالی که این کار در کاهش کیفیت تاثیر دارد.
وی ادامه می دهد: که کم بودن سهم مهندس ناظر هم در کم شدن کیفیت ساخت موثر است زیرا مهندس ناظر متناسب با قیمت وقت می گذارد و دلسوزی می کند.
وی می گوید: تعاونی های مسکن هم باید مهندسی را به صورت تمام وقت برای کارگاه استخدام کنند که این مسئله به همه تعاونی ها توصیه شده است اما برخی با نگاه هزینه ای به قضیه نگریسته و از این کار خودداری می کنند. وی می پذیرد که مهندسان ناظر، اجباری در پذیرفتن مسئولیت پروژه مسکن مهر ندارند ولی با قبول مسئولیت باید وجدان کاری داشته باشند و در تایید پروژه یا نظارت بر آن کوتاهی نکنند.
«توکلی» تصریح می کند: در صورت کوتاهی مهندس ناظر و اعتراض تعاونی ها، گروه نظارت عالیه، موضوع را کنترل می کند و چنان چه کیفیت در حد مطلوب نباشد، فرد خاطی به شورای انتظامی معرفی می شود.
مهندس ناظر نباید کار نادرست را تایید کند
مهندس «توکلی» با بیان این که چند مورد تخلف مجریان ذی صلاح هم به شورای انتظامی اعلام شده است، می گوید: چنانچه مجری کارش را درست انجام ندهد، مهندس ناظر نباید کارش را تایید کند در غیر این صورت، تخلف کرده است.
وی در ادامه اطلاعات مربوط به عکس ها و مستندات، اشکال در جوشکاری مسکن مهر را می خواهد و می گوید: هر گونه اطلاعاتی دارید آماده پذیرش و بررسی هستیم گرچه سخنان جوشکار ملاک و مبنا نیست و باید افرادی دارای صلاحیت اظهار نظر کنند، مباحث علمی موضوع دیگری است و هر نوع اطلاعات از کیفیت نامناسب، توسط گروه نظارت عالیه قابل بررسی است.
وی اضافه می کند: از خوبی های ساختمان های اسکلت فلزی، این است که در صورت وجود اشکال، قابل ترمیم است.به گفته وی با سهل انگاری مجری و ناظر، به طور قطع برخورد می شود زیرا نگاه به ساخت و ساز جدی است.
وی در پاسخ به این که چگونه این ساختمان ها در چند طبقه بالا رفته و آیا به رویت ناظر رسیده است، توضیح می دهد: این طور نیست که همه مراحل را ناظر ببیند، کار ناظر مرحله ای است و بر اساس قرارداد نظارت، مالک موظف است مراحل مختلف را به تایید ناظر برساند، در حالی که گاهی ناظر نمی داند پروژه در چه مرحله ای است.
وی ادامه می دهد: به همین دلیل باید ساخت و ساز، توسط مجری ذی صلاح انجام شود تا چنان چه ناظری در محل حضور نداشت ساخت و ساز درست انجام شود.
«توکلی» یادآوری می کند: شورای انتظامی با سهل انگاری مهندسان ناظر برخورد و نظام مهندسی هم از انتقاد و طرح ایراد، استقبال می کند.
به گفته وی، مالک باید از نظام مهندسی، نظارت بخواهد و گروه نظارت عالیه هم در بازرسی های دوره ای خود با تخلفات برخورد می کند اما با حجم گسترده کار، مواردی خواهد بود که هنوز توسط گروه نظارت عالیه بررسی نشده، به هر حال مدیر عامل تعاونی یا هر مرجع دیگر حتی رسانه می تواند موضوع را اطلاع دهد بنابراین آدرس دقیق باید ارائه تا پی گیری شود.
وی به این مسئله اشاره می کند که مالک می تواند درخواست کنترل بنا توسط گروه نظارت عالیه را مطرح کند، در مورد جوشکاری نیز شرکت های تعاونی موظف هستند با بازرسان فنی جوش قرارداد ببندند تا کیفیت آن تایید و به نظام مهندسی اعلام شود و اگر این کار نشود، تعاونی کوتاهی کرده است.
وی درباره اطمینان یافتن از نحوه نظارت مهندس ناظر و وجدان کار او و یا تبانی نداشتن با مجری توضیح می دهد: کیفیت کار در خراسان جنوبی نسبت به دیگر نقاط مقایسه می شود انصافا کیفیت کار و اجرای مقررات ملی ساختمان بهتر است، گرچه با شرایط ایده آل خیلی فاصله وجود دارد ولی کیفیت ساخت در استان، با توجه به فرهنگ مردم بالاست.
دلایل حضور مهندس ناظر
رئیس سازمان نظام مهندسی استان کار یا 2 شغله بودن مهندسان و پایین بودن نرخ حق الزحمه را از دلایل احتمالی کوتاهی عده ای از مهندسان ناظر می داند و ادامه می دهد: سهل انگاری در همه اقشار جامعه وجود دارد و این قشر هم تافته جدا بافته نیست ولی زندگی مردم برای ما مهم است بنابراین گروه نظارت عالیه، به نوبت بازدید می کند و کنترل بنا را انجام می دهد.
وی بعد از مشاهده 30 قطعه عکس، وجود ایراد جوشکاری را تایید و تصریح می کند: البته یک سری موارد هست که در ساختمان خیلی ایراد جدی نیست ولی در برخی موارد وجود ایراد به طور کامل مشخص و جدی است. وی تاثیر این ایرادها در کاهش استحکام بنا را می پذیرد و توضیح می دهد: در بعضی باد بندها کیفیت جوش، مطمئنا موثر است، برخی نقاط هم جوش ناقص بود البته مشخص نیست که جوشکاری تمام و تحویل شده است یا نه بنابراین برای قضاوت درست، باید بررسی شود که کار در چه مرحله ای است.
«توکلی» در پایان آدرس محل عکس ها را می خواهد.
نظارت بر کار مهندسان در استان ها بر عهده مسکن و شهرسازی است
مسئول روابط عمومی اداره کل مسکن و شهرسازی خراسان جنوبی هم ثبت نام برای مسکن مهر، انجام استعلام، تامین زمین، عقد قرارداد سه جانبه و نظارت عالیه و... را از وظایف این مجموعه عنوان و تصریح می کند: ساخت و ساز بر اساس قرارداد و در قالب تفاهم نامه به هر یک از پیمانکار، انبوه ساز یا مجری ذی صلاح و با شرط تایید صلاحیت در سامانه سازندگان مسکن و ساختمان کشور واگذار می شود. «صمصامی» می گوید: نظارت عالیه بر کار مهندسان ناظر بر عهده وزارت مسکن و شهرسازی و اداره های کل آن در استان هاست که همه پروژه های ساختمانی در شهر یا روستا با نظارت ناظران و مجریان و تحت نظر نظام مهندسی اجرا شده و مسکن و شهرسازی بر کار آن ها نظارت عالی دارد تا تخلفی صورت نگیرد.
به گفته وی مسکن مهر بیرجند در دهلکوه، شمال شهر و کوی شهید مفتح احداث می شود، 6 هزار واحد در دهلکوه، حدود 5 هزار واحد در شمال شهر و هزار و 200 واحد هم در سایت اداری ساخته می شود.
تک تک ساختمان ها قابل بررسی نیست
معاون شهرسازی، معماری و نظام مهندسی اداره کل مسکن و شهرسازی استان هم اظهار می دارد: گروه نظارت عالیه این مجموعه به صورت برنامه هفته ای و دوره ای بر کار ساخت و ساز و نظام مهندسی نظارت دارد. در سال های قبل، این کار به شرکت های کارگزار محول می شد اما امسال اعتباری برای این برنامه دیده نشده و این اداره کل باید پی گیر نظارت عالیه باشد.
«محمدحسین زراعتکار» اعضای گروه نظارت عالیه را شامل نمایندگان شهرداری، نظام مهندسی، دفتر فنی استانداری و به ریاست و دبیری نماینده مسکن و شهرسازی عنوان می کند که بر عملکرد سازمان نظام مهندسی، مجریان ذی صلاح، افراد حقیقی و ... نظارت دارد.
وی ادامه می دهد: نظارت ما عالیه است و تک تک ساختمان ها قابل بررسی نیست، کمیته کنترل از ناظر و مجری پروژه جواب می خواهد اما ممکن است از تمام پروژه های در حال ساخت یک مجری، نتوان بازدید کرد.
وی درباره تکلیف ساختمان هایی که ساخته می شود، می گوید: مسئولیت مستقیم با ناظر مقیم است که باید در محل پروژه حضور داشته باشد.
ناظر نظام مهندسی در 8 مرحله، موظف به نظارت و ارائه مجوز است، که این کار هم توسط مجری یا کارفرما اطلاع داده می شود، در مورد مسکن مهر باید مجری آن همیشه در محل پروژه حاضر باشد.
حجم کار زیاد و نیروی انسانی کم
«زراعتکار» درباره کم کاری مجری یا ناظر پاسخ می دهد: چنان چه در بازدیدها گروه نظارت عالیه و نظام مهندسی متوجه تخلف شوند، موضوع و متخلف به شورای انتظامی معرفی می شود و گروه نظارت عالیه می تواند کار را متوقف کند؛ در چند ماه گذشته هم 2 مورد تخلف مجری به شورای انتظامی ارجاع شده است.
وی به حجم کار زیاد و کمبود نیروی انسانی در چند سال اخیر برای نظارت عالیه اشاره و تصریح می کند: این احتمال هست که نتوانیم وظیفه خود را درست اجرا و رعایت کنیم. ساخت و سازهای این چند سال، معادل 50 سال است و آن طور که باید و شاید نظارت نشده است، زیرا طراحی واحدها، تهیه نقشه مشخصات، نظارت عالیه بر ساخت و ساز مسکن مهر و روستاها، پی گیری تهیه طرح های جامع و تفضیلی شهرستان ها و... بر عهده مسکن و شهرسازی است. وی درباره احتمال نقص فنی در ساخت و ساز با توجه به ادامه کار توسط مجریان بدون صلاحیت می گوید: بر اساس بخش نامه، هر فردی که بیش از هزار و 500 متر ساخت و ساز کرده بود مجوز مجری می گرفت و در مورد این افراد هم همین طور شد، در حال حاضر با توجه به کاهش حجم کار و ابلاغ بخش نامه جدید، این افراد از ساخت و ساز حذف شدند و مجوز ادامه کار نگرفتند اما باید کارهای در دست احداث را به پایان برسانند زیرا مجری دیگری اتمام آن را قبول نمی کند.
به گفته وی در صورت بروز مشکل بین مالک و مجری، مسئله از طریق مجاری قضایی پی گیری می شود.
معاون شهرسازی، معماری و نظام مهندسی اداره کل مسکن و شهرسازی استان تصریح می کند: مسکن مهر در دهلکوه فاقد مجری است و بر اساس مصوبه شورای مسکن وقت، از مجری استفاده نشده و در حال حاضر نیز توسط انبوه ساز یا شرکت ساختمانی احداث می شود.
محل مسکن مهر هم به صورت خام به اتحادیه و تعاونی ها واگذار شد و خودشان موظف به تهیه نقشه های شهری و آماده سازی و استفاده از نظرهای مشاور ذی صلاح بودند. وی ادامه می دهد: این احتمال هست که به دلیل کاهش هزینه ها از مشاور با تجربه کمتر استفاده شود از طرف دیگر در اتحادیه یا تعاونی هم به آن صورت نیروی فنی برای کنترل کار آن ها وجود نداشته و ممکن است نقشه و مشخصات ارائه شده دقت کافی نداشته باشد.
وی به حجم زیاد کار، محدود بودن فرصت برای جذب تسهیلات، نبود وقت کافی برای تهیه نقشه و دقیق نبودن نقشه برداری اشاره می کند.
وی در پاسخ به این که با توجه به حجم زیاد کار برخی واحدهای مسکن مهر بدون نظارت و احتمال نقص به سرانجام رسیده است، پاسخ می دهد: گرچه تک تک این واحدها را نتوانسته ایم بازدید کنیم اما در صورت اعلام گزارشی توسط هیئت مدیره، اعضای تعاونی یا افراد دلسوز، بلافاصله بازدید می شود.
وی تایید می کند که برای واحدهایی که با مشکل و نقص تکمیل و واگذار شده است نمی توان کاری انجام داد مگر آن که گزارش و بررسی شود. وی می گوید: البته ساختمان های زیادی از بیمه کیفیت و مسئولیت برخوردار است که بنا تا 10 سال گارانتی دارد. وی آماری از رعایت بیمه کیفیت در دسترس ندارد و می گوید: از این به بعد برای ساخت و سازهای جدید باید بیمه کیفیت رعایت شود، اما ساخت و سازهای قبلی را شامل نمی شود. به گفته وی، مسکن گروهی دهلکوه و محمدشهر، در دست ساخت است و حدود 3 هزار و 500 نفر برای این واحدهای جدید ثبت نام شده اند، به علاوه تاکنون حدود 2 هزار و 600 واحد مسکن مهر در استان به بهره برداری رسیده که هزار و 700 واحد آن در بیرجند است.