درساخت تجهیزات آبگرمکن‌های برقی وگازی و نفتی وبنزینی قابل استفاده درمنازل برای جلوگیری از انفجار دونوع کنترل طراحی وساخته میشوند یکی کنترل الکتریکی با ترموستات که بوسیله ترموکوپل دمای آب را میخواند وگرمارا به سیگنال الکتریکی تبدیل وبه ترموستات انتقال می‌دهد واگردمای آب به بیش از میزان دمای تنظیمی روی ترموستات بشود دستور قطع سوخت داده میشود وگازیابرق ویا نفت ویا بنزین ورودیش به مشعل را قطع مینماید واگر ترموستات خراب وغیر فعال گردد دومین کنترل رامکانیکی بنام شیر اطمینان در بالای آبگرمکن‌ها طراحی وتعبیه می‌کنند که دراثر بالارفتن فشارداخلی منبع دراثر بالارفتن حرارت آب داغ از شیر اطمینان به بیرون از منبع جهش می‌کند وسبب جلوگیری از انفجار میشود واگر متأسفانه هردونوع کنترلها غیرفعال بشوند فشارداخل منبع بالا وبالاتر می‌رود ومانند بمبی منفجر وسبب تخریب دیوارهای اطراف وصدمه به افراد نزدیک منبع وگاها سبب کشتار یک یا چند نفرشده است لذا کنترل این نوع دستگاه ها باید توسط افراد متخصص هرچند مدت بازدید ودرصورت لزوم اصلاح گردند
درمعادن ذغال سنگ که عمدتا در تونل‌های زیر زمین قراردارند باید ازسه مورد کنترل استفاده شود، توضیح اینکه درزمان برداشت محصول ذغال سنگ گازمتان تولید میشود مانند گازیکه در منازل برای سوخت استفاده میشود ضمنا برای حمل ونقل ذغال در انتهای پائین دست تونل ازنوارنقاله برقی استفاده میشود که الکتروموتور آن ضدانفجار EXP وکلید قطع وصل آن نیز ضدانفجار است بطوریکه حد حجم گاز که درتونل به ۲درصد برسد موتور برقی وکلید آن قابل جلوگیری از جرقه به بیرون کلید وموتور نیست ولذا به محض بالارفتن حجم گاز باروشن کردن الکتروموتور یا قطع وصل کلید برقی جرقه به بیرون از موتوروکلید نفوذمی‌کند وسبب انفجار میشود وموجب تخریب شدید تونل وسوختگی کارگران داخل یا اطراف تونل میشود
برای کنترل وجلوگیری از حادثه انفجار سه مورد بشرح زیر طراحی وانجام میشوند
- یکدستگاه آنالایزر گاز ونشان دهنده حجم گاز بطور ثابت در تونل قرار داده میشود اگر حجم گاز متان به ۲درصد برسدآلارم می‌دهد به کارگران که خطر درکمین است و از کلیدوموتور برقی استفاده نکنند وسریعا ازتونل بیرون بروند
- طراحی وقراردادن حداقل سه دستگاه الکتروفن مکنده هوای داخل تونل به هوای آزاد بیرون بمنظور کاهش حجم گازمتان درتونل بطوریک همواره حجم گاز کمتر از ۲درصد درتونل باشد لذابایددوستگاه ازسه دستگاهدرمدارکارباشن ویکی رزرو بماند واگر یکی سوخت بطور اتوماتیک سومی راه اندازی ودرمدار کار باشدوبه مدیریت آلار م دهد برای تعویض موتورسوخته وهمواره آماده برای تخلیه گاز شوند البته باید همواره به کانالهای هدایت گاز به بیرون تونل نظارت وکنترل وبازرسی شود که هیچگاه نشتی گاز درتونل نداشته باشد تا گاز ازحدمجاز بیشتر نشود
- انتخاب یکنفر کنترلر ازواحد HSEایمنی برای همراه داشتن دستگاه سیار سبک اندازه گیر گاز متان که قبل ازورود کارگران به داخل تونل به تونل ورود کند ومیزان گاز را بررسی کند که اگر فنها گازرا به بیرون منتقل کرده باشند وتونل عاری از گازباشد اجازه ورود به تونل و‌کار داده شوداو همچنان باید مراقب میزان گازباشد
لذا ملاحظه می شود با کنترلرهای سه گانه نباید حادثه ایجاد گردد واگر اتفاق افتاد همکاران عزیز وکارشناسان ذیصلاح فنی باید بشرح موارد اشاره شده بررسی کنند
ودرابتدا علل حادثه معین وسپس مسؤلین حادثه را مشخص فرمایند باتشکر وبه امید دقت وکنترل مدیران وسرپرستان وبازرسان وزارت کار حادثه ای رخ ندهد ومایه خوشحالی خانواده عزیز کارگران گرامی گردند
نوشته فوق بااستفاده از کارشناسی رسمی انفجارمعدن ذغال سنگ سنگر ود یاالبز غربی دراستان گیلان است که درسال ۱۳۷۶اتفاق افتادو‌منجر به فوت ۲۰نفر ونیز صدمه به ۵۰نفر شده بود ،من با همکاری کارشناسان معدن وگاز وحوادث ناشی از کار کانون تهران انجام داده ایم وبرمبنای آن دادگاه تصمیم گیری کرده ورأی قطعی صادر کرده است
به امید روزی که با همت مدیران معادن وبانظارت بازرسان کار وواحد HSE اتفاقی ناگواردرمعا‌ن رخ ندهد
نویسنده : رضاعلیپور کارشناس دادگستری رشته برق وماشین آلات وتأسیسات کارخانجات عضو کانون استان تهران و کارشناس ارشد رشته برق عضو سازمان نظام مهندسی ساختمان استان تهران