کارشناس رسمی دادگستری مواد محترقه و منفجره
بدلیل بروز حوادث ناشی از بهره برداری از مواد انفجاری در صنایع نظامی و عمومی مانند استخراج معادن و امثال آن و همچنین نیاز به متخصص احتراق و انفجار در تعیین خسارات ناشی از انفجار یا تعیین ارزش مواد منفجره و تخیص و تعیین میزان مواد انفجاری مورد نیاز در امور مانند انفجار مسیر در احداث راه یا بهره گیری از آن تهیه فیلم و موضوعات مشابه و همچنین ارزیابی قیمت مواد انفجاری نیاز به کارشناس رسمی دادگستری مواد محترقه و منفجره به عنوان متخصص این امر است. این رشته بدلیل ماهیت آن و وجود رشته دیگری برای آتش سوزی کمتر مورد نیاز آحاد جامعه است و مدیران صنایع عمده مراجعین کارشناسان این رشته هستند.
این رشته زیر مجموعه گروه ایمنی و حوادث کارشناس رسمی دادگستری است و اهمیت این رشته به دلیل نوع کاربری مواد منفجره ای که به شکل غیر نظامی استفاده می شود مورد نیاز هست ، استفاده از مواد محترقه و منفجره در بخشهای خصوصی و شرکت ها معمولا در معادن و راهسازی ها یا برای جابجایی های عظیم خاک زمانی که قدرت ماشین آلات پاسخگو نیست استفاده می شود. در امر خاکبرداری های حجیم با استفاده از مواد محترقه و منفجره خاک شل شده و به راحتی امکان نقل و انتقال پیدا میکند یا برای ترک دادن سنگ ها و معادن برای جدا کردن لایه های عظیم سنگ و رسیدن به لایه هدف از مواد محترقه و منفجره استفاده می شود ولی یک موضوعی که این روزها بیشتر به کارشناس رسمی دادگستری در مورد این رشته مراجعه می شود مسائلی است که در استفاده افراد نااهل و غیر مرتبط پیش می آید مثل مواد محترقه و منفجره ای که از آنها به عنوان بازی استفاده می شود . متاسفانه استفاده از اکلیل و سرنج این روزها شکل گسترده‌ای پیدا کرده و در جشن های چهارشنبه سوری و عید های مذهبی و سایر عیدها ملی از آنها استفاده می شود و متاسفانه عدم آشنایی این افراد که معمولاً زیر ۲۰ سال هستند منجر به درد و خسارت غیرقابل جبران بدنی و جسمی که حتی آسیب های بینایی و ۱۰۰% در آنها به وجود می آورد ، تشخیص دلایل امر و اینکه میزان تقصیر افراد در به وجود آمدن این اشتباهات برعهده کارشناسان این رشته است چون یقینا در معادن و پروژه های عمرانی به هر دلیلی که مواد محترقه و منفجره استفاده می شود کارشناسان یا افرادی که مسئول این امر هستند متخصص موضوع هستند و در مراکز نظامی دوره دیده اند و مدرک مرتبط را دریافت کرده اند ولی افرادی که به صورت غیر اداری و غیر رسمی برای استفاده های کودکان به مواد منفجر مراجعه م ی‌کنند اینها هیچ علم موضوع را ندارند و بعضا برای تست های کوچک یا انجام یک بازی کودکانه چندین نفر کشته میشوند و یک بنای بزرگ که محل زندگی و سکونت افراد بوده از بین میرود. .
عناوین صلاحیتهای رشته کارشناسی رسمی دادگستری مواد محترقه و منفجره
در این بخش به معرفی مشخصات، صلاحیتهای کارشناسی رسمی دادگستری رشته مواد محترقه و منفجره تحت عنوان گروه کارشناسان رسمی دادگستری ایمنی و حوادث با عناوین زیر می‌پردازیم:
کارشناسی بررسی ارزیابی کیفی و شناخت مواد محترقه و منفجره (ناریه)
کارشناسی بررسی ارزیابی کیفی علل وقوع انفجار ناشی از مواد محترقه و منفجره
در این ویدئو معرفی کارشناس رسمی دادگستری رشته مواد محترقه و منفجره و صلاحیتهای مرتبط با آن مشترک بین مرکز امور مشاوران حقوقی، وکلاء و کارشناسان رسمی دادگستری و کانون کارشناسان رسمی دادگستری که به لحاظ وظایف و صلاحیتها تعریف مشابهی دارند توضیح داده شده است
ایمنی آتشباری
باروت سیاه اولین بار در چین ساخته شد و در سال 700 میلادی به اروپای شرقی رسید. غربی ها برای اولین بار در سال 1250 با این ماده آشنا شدند. آلمانیها در سال 1313 از باروت به عنوان خرج پرتاب توپ استفاده کردند.
گلیسرین در سال1838 توسط آلفرد نوبل کشف و یک سال بعد به کمک او در ساخت دینامیت مورد استفاده قرار گرفت. دینامیت ماده ای منفجره که از نیترو گلیسیرین و ماده متخلخلی (مانندخاک اره) تشکیل یافته است و اغلب دارای نیترات آمونیوم یا نیترات سدیوم یا گاهی یکی از کربونها نیز هست. انفجار بوسیله چاشنی بعمل می آید.
در عملیات توسعه‌اى نظیر پروژه‌هاى عمرانى و معدنى گاهى لازم است تا سنگ شکسته شود که این امر به کمک مواد منفجره صورت مى‌پذیرد. معمولا در ایران از دینامیت به‌عنوان ماده منفجره در حفارى تونلها جهت آتشبارى استفاده مى‌شود. دینامیت ازلحاظ فنى داراى معایبى مى‌باشد. مثلا مى‌توان به موج ضربه زیاد، لرزش زمین، عقب زدگى، مشکلات در حین کار و ...اشاره نمود. از طرف دیگر این ماده یکى از گرانترین مواد منفجره بوده و لذا حتى المقدور باید از میزان مصرف دینامیت کاسته شود. یکى از راههائى که مى‌توان به این مهم دست یافت، استفاده همزمان دینامیت با یک ماده منفجره ضعیفتر و ارزانتر نظیر آنفو مى‌باشد.
آنفو مخلوطی از نیترات آمونیوم و سوخت مایع (گازوییل) میباشد که در قطر 13 سانتی متر به سرعت 4300 متر بر ثانیه می‌رسد. با اضافه کردن پودر آلومینیوم به آن (13 تا 15 در صد) می‌توان قدرت آن را افزایش داد. به کار بردن آنفو همراه با دینامیت باعث افزایش قدرت تخریب آن می شود.
انفجار
تجزیه یا سوختن سریع مواد منفجره که با آزاد کردن انرژی بسیار زیاد در مدت زمان کم همراه با آزاد کردن گاز و حرارت را انفجار می نامند. به طور کلی هر ماده سوختنی قابل انفجار است به شرطی که:
· اکسیژن به حد کافی موجود باشد.
· امکان سریع ترکیب موجود با اکسیژن فراهم گردد.
خواص مواد منفجره:
به منظور انتخاب و کاربرد صحیح مواد منفجره میبایست این خواص مد نظر قرار گیرند که مهمترین آنها به شرح زیر می باشد:
قدرت خرد کنندگی، توان، حساسیت، پایداری، میزان جذب رطوبت، مقاومت در مقابل آب، فراریت، سمیت، سرعت انفجار و وزن مخصوص.
· حساسیت مواد منفجره در مقابل ضربه، اصطکاک، حرارت، جرقه چاشنی، موج انفجار و... سنجیده می شود.
· سرعت انفجار عبارت است از سرعت تجزیه شدن یا سوخته شدن ماده منفجره که اگر این سرعت کمتر از سرعت صوت باشد سوزش و اگر بیشتر از آن باشد انفجار نام دارد.
طبقه
لیتر گاز سمی به ازای 200 گرم ماده منفجره
1
کمتر از 5/4
2
5/4 تا 3/9
3
3/9 تا 19
· سمیت مواد منفجره براساس میزان گازهای سمی منتشره شامل: NO، NO2، SO2 ، SH2، CO2، CO و... سنجیده می شود. به طور مثال تولید CO به دلیل کمبود اکسیژن و تولید NO و NO2 به دلیل زیاد بودن اکسیژن است. اداره معادن آمریکا واد منفجره از نظر مقدار سمیت به سه دیته تقسیم بندی کرده است:
راههای کاهش سمیت:
1. برقراری تعادل لکسیژن در مواد منفجره
2. تمیز کردن داخل چال به طوریکه عاری از خرده ریزه های حفاری باشد
3. در نظر گرفتن قطر بحرانی
4. انفجار کامل
5. چاله خوب مسدود شده باشد
6. فشنگهای مواد ناریه کاملاَ با هم در تماس باشند
مواد منفجره از نظر کاربرد به چهار دسته تقسیم می شوند:
1. مواد منفجره پایه که بیشتر برای ساخت چاشنی کاربرد دارند مانند: ازتور سرب، ازتور نقره، فولمینات جیوه، تتراسن و....
2. مواد منفجره اصلی که بیشتر برای ساخت خرج به کار میروند مانند: نیترات آمونیوم، نیترو استارچ، تری نیترو تولوئن و....
3. مواد منفجره صنعتی که خود به چهار دسته تقسیم میشوند:
· دانه ای مانند باروت
· ژله ای
· دینامیت ها شامل: دینامیت استرایت، دینامیت آمونیاکی، دینامیت استرایت ژلاتینی، دینامیت ژله ای آمونیاکی، دینامیت ضد گریزو و دینامیت مخصوص
4. سایر مواد منفجره از قبیل: اکسیژن مایع، کاردکس، اردکس، هیدروکس
دینامیت ها:
اولن بار توسط آلفرد نوبل از ترکیب 75% گلیسرین و 25% دیاتومیت ساخته شد. سرعت انفجار آنها بین 1800 تا 7500 متر بر ثانیه متغیر است.
عیوب دینامیت ها:
1. حساسیت به ضربه
2. بالا بودن نقطه انجماد
3. تراوش کردن مایعات
4. کهولت
دینامبت ها را باید در دمای بین 10 تا 25 درجه سانتی گراد بالای صفر نگهداری کرد.
کاردکس:
ظرف استوانه ای شکل که با CO پر شده است که پس از ایجاد حرارت به جوش آمده و در اثر اضافه حجم از ظرف خود خارج شده و با فشار جانبی سنگ را خورد می کند.
هیدرکس:
اساس کار آن همانند کاردکس بوده ولی به جای CO لوله از نیترات سدیم، کلرید آمونیوم و اکسید منیزیم پر شده است.
اردکس:
در آن فشنگهایی استفاده میشود که پس از قرار گرفتن در چال هوای فشرده با فشار 770 تا 800 اتمسفر به آن تزریق میشود که در اثر این فشار فشنگ منفچر شده و سنگهای اطراف آن را خورد می کند. معمولاَ برای استخراج زغال سنگ به کار میرود.
روشهای آتشباری:
1. فتیله اطمینان و چاشنی
2. فتیله انفجاری
3. آتش باری برقی (چاشنی برقی)
4. نانل
5. هرکودت
فتیله اطمینان:
از مقداری باروت در یک غلاف کنفی تشکیل شده است و دارای 4 نوع پوشش مختلف است:
· پوشش آسفالتی
· پوشش دو آسفالتی
· پوشش کائوچویی
· پوشش PVC
تنها مزیت استفاده از این نوع فتیله سادگی در استفاده است.
فتیله انفجاری:
سرعت انفجار آن بین 6000 تا 7000 متر بر ثانیه میباشد. به ضربه حساس بوده ولی به شوک، اصطکاک و الکتریسیته حساس نیست. همچنین در برابر کشش و خراش مقاوم است.
چاشنی برقی:
متشکل از پوکه مسی و آلومینیومی، خرج اصلی، خرج ابتدایی و بخش تاخیری می باشد که به دو نوع کلی تقسیم بندی می شود:
· فوری
· تاخیری و کم تاخیری
سیستم نانل:
از لوله ای با قطر خارجی 3mm و قطر داخلی 2mm تشکیل شده است که سطح داخلی آن با اندودی از مواد منفجره به میزان 0.02 گرم در هر متر پوشیده شده است. سرعت انفجار آن 2000 متر بر ثانیه است.
سیستم هرکودت:
لوله ای است که گاز از آن عبور می کند که با هر ماده منفجره کاربرد دارد و بدون سروصدا است. به ضربه، شوک و اصطکاک حساسیت ند ارد و قبل از وارد شدن گاز سوزا کاملاَ خنثی است.
تعیین فاصله ایمن برای آتشباری:
تعیین فاصله ایمن از مرکز انفجار بر اساس تاثیر حاصله از انفجار و وزن ماده منفجره از رابطه تجربی زیر محاسبه می شود:
L: فاصله بین محل انفجار و محل مورد نظر برحسب متر
K: فاکتور هدایت ارتعاش زمین بر حسب متر بر کیلوگرم ماده منفجره که مقدار آن برای سنگهای سخت 0.3 وبرای نرم یا تر حدود 0.9 در نظر گرفته میشود.
a: وزن مواد منفجره برحسب کیلوگرم
A: دامنه ارتعاش یا لرزه بر حسب یکهزارم سانتی متر که بهتر است این عدد کمتر از 0.05 باشد.
وسایل مورد نیاز برای آزمایش مدار انفجار:
1. مدار سنج
2. مقاومت سنج
3. نشت سنج
4. عایق سنج
راههای جلوگیری از تاثیر جریان سرگردان
· مدار به خوبی عایق شود.
· تمتم دستگاههای برقی اتصال به زمین شوند.
· قبل از آتشباری باید مطمئن بود که جریان سرگردان داخل زمین حداقل است.
· در صورت لزوم جریان برق قطع شود.
راههای جلوگیری از تاثیر صاعقه:
در کارهای زیر زمین هم به دلیل یونیزاسون هوا خطرناک است و باید از چاشنی الکتریکی پر انرژی استفاده کرد. همچنین از تماس چاشنی با زمین جلوگیری کرد.
خطر انفجار در نزدیک خطوط انتقال نیرو:
1. جفت شدگی خازنی: انرژی الکتریکی القایی در مواد انفجار از سوی خط انتقال نیروی برق
2. جفت شدگی القایی: انتقال انرژی الکتریکی از حوزه مغناطیسی خط انتقال نیرو
3. پرتاب سیمهای چاشنی رو خطوط انتقاتل نیرو
روشهای جلوگیری از جفت شدگی القایی:
· مدار انفجار تا حد ممکن به زمین نزدیک باشد.
· خط آتش عمود بر خط انتقال نیرو باشد.
· بررسی کلیه پارامترها قبل از انفجار
روشهای جلوگیری از پرتاب سیمها روی خطوط انتقال نیرو:
· خط آتش زیر خط انتقال نیرو نباشد.
· مدار انفجار با وسیله‌ای به زمین قفل شود.
· سیم رابط بعد از انتقال برق توسط یک چاشنی یا هر روش دیگر قطع شود.
آیین نامه کار با مواد ناریه و آتشباری
الف: مقررات عمومی
ماده 97: آتشبار باید دوره آموزشی لازم را گذرانده و صلاحیت وی توسط سازمانهای مربوطه تأیید شود.
ماده 98: هر آتشبـار باید دفتر مخصوصی جهت ثبت مقدار ناریه دریافتی و مصرفی داشته باشد. پس از اتمام هر دفتر آتشبار باید آنرا به انبار تحویل داده ودر انبار حداقل تا شش ماه نگهداری شود.
ماده 99: به کار بردن باروت در معادن زیرزمینی ممنوع است.
ماده 100: قرار دادن ماده منفجره در مجاورت برف , یخ و آتش ممنوع است.
ماده 101: به کار بردن مواد ناریه فاسد یا یخ زده ممنوع است .
ماده 102: به کار بردن فتیله ای که حتی یک بار رطوبت به آن نفوذ کرده و یا تحت تأثیر حرارت و برودت قرار گرفته و یا به نحو دیگری مشخصات فنی خود را از دست داده باشد ممنوع است.
ماده 103: پیـدا شدن یا مفقود شدن مواد ناریه و دستگاه آتش کن در داخل یا خارج معدن باید فوراً به مسئول مربوطه (استاد کار و مسئول ایمنی) گزارش شود .
ماده 104: آتشبـاری فقط با خرجگذاری در چال مجاز بوده و استفاده از مواد منفجره در خارج از چال با کسب مجوز از مسئول معدن و مسئول ایمنی میسر می باشد .
ماده 105: بـه منظور اطلاع از سالم بودن فتیله و همچنین سرعت اشتعال آن قبل از استفاده از هر صندوق باید از آن نمونه برداری و آزمایش شود.
ماده 106: امحاء مواد ناریه فاسد می بایست منحصراً توسط مسئولین ذیربط و با رعایت اصول ایمنی مربوط به مخاطرات و آلودگی ناشی از عملیات امحاء انجام شود.
ماده 107: با توجه به نقش اصلی آب در خاموش کردن آتش لازم است در جایی که مواد منفجره غیر امولسیونی قرار دارد جریان آب کافی وجود داشته باشد .
ماده 108: به منظور پیشگیری از سفت و خشک شدن مواد منفجره امولسیونی (مواد منفجره مایع) باید تا تاریخ مشخصی پس از ساخت مصرف شود بطوری که این مواد نباید بیش از 6 هفته پس از ساخته شدن در انبار نگهداری شود.
ب: انبارهای مواد ناریه
ماده 109: انبار مواد ناریه باید طبق ضوابط و مقررات اعلام شده از طرف سازمان ذیربط و همچنین با توجه به مفاد آئین نامه مواد خطرناک و قابل اشتعال مصوب شورایعالی حفاظت فنی ساخته شود.
ماده 110: جایـگاه موقـت مواد ناریه محلی است که در آن حداکثر مصرف یک روز نگهداری میشود. جایگاه موقت فتیله و چاشنی باید مجزا از جایگاه موقت سایر مواد ناریه بوده و فاصله بین آنها کمتر از 15 متر نباشد. این جایگاه نباید در جاهای سرد و مرطوب, پر رفت و آمد و در معرض بروز آتش سوزی و انفجار باشد. در و قفل و بست این جایگاهها باید کاملاً محکم بوده و بر روی درب ورودی تابلوی اخباری با عبارت (( مواد ناریه )) با خط خوانا نصب گردد.
ماده 111: آن مقـدار از مـواد نـاریه پیش بیـنی شده بـرای مصرف روزانه که بمصرف نرسیده است یا مواد منفجره ای که به علت عدم نقص در عملیات انفجاری باقی مانده است باید فقط در جایگاه موقت نگهداری شود.
ماده 112: آتشبار نباید با همراه داشتن مواد منفجره به جایگاه موقت چاشنی و همچنین با همراه داشتن چاشنی به جایگاه موقت مواد منفجره وارد شود .
ماده 113: داخل انبار مواد ناریه وهمچنین محوطه اطراف آن تا فاصله 50 متری باید از وجود کلیه مواد سریع الاحتراق مانند مواد نفتی , تکه های پارچه کاغذ , خار , بته و غیره پاکیزه نگهداری شود.
ماده 114: مقدار مواد ناریه وارده و صادره انبار باید با ذکر دقیق زمان در دفتر مخصوص ثبت گردد.
ماده 115: در انبارها باید نکات زیر رعایت شود:
1) الف: صندوق حاوی مواد ناریه طوری قرار داده شود که فشنگها بصورت قائم قرار نگیرد.
ب: صندوق مواد ناریه و چاشنی در داخل انبار باز نشود .
ت: صندوق مواد ناریه و چاشنی باید به آرامی جابجا گردد و از پرتاب کردن و یا لغزاندن آن خودداری شود .
ث: با کفش میخ دار نباید وارد انبار مواد ناریه و چاشنی شد.
ج: صندوقهای محتوی مواد ناریه و چاشنی باید به طوری روی هم چیده شوند که ارتفاع آنها از 2 متر یا 5 صندوق در هر ردیف بیشتر نبوده و بین هر دو ردیف فضای کافی برای تهویه مناسب وجود داشته باشد. ضمناً فاصله ردیف صندوقهای مجاور دیوارهای انبار با دیوار باید حداقل 30 سانتیمتر باشد. صندوقهای زیرین باید روی الوارهای مناسب چیده شود.
ح: انبار باید به استناد آئین نامه پیشگیری و مبارزه با آتش سوزی در کارگاهها به وسایل پیشگیری درآتش سوزی مجهز گردد.
2) ماده 116: به منظور پیشگـیری و بروز و گستـرش آتش ساختمان انبار باید به وسایل و تجهیزات اعلام و اطفاء حریق خودکار مجهز باشد .
ماده 117: درب انبار مواد ناریه باید بطرف بیرون باز شود.
ماده 118: نشت کارتنهای دینامیت باید با آب داغ تمیز شود .
ماده 119: راهروهای انبار مواد ناریه باید با علائم اخباری شبرنگ مشخص شود.
ماده 120: به استنـاد آئین نامه حفاظت و بهداشت عمومی در کارگاهها بردن کبریت, فندک و هر وسیله ای که بتواند تولید جرقه و شعله نماید به انبار ممنوع است .
ماده 121: در انبـارهای مواد ناریه فقط باید از چراغ ایمنی برای روشنائی استفاده گردد و از بکار بردن هر نوع چراغ دیگر و سیم کشی برق خودداری شود .
ماده 122: نصب گرماسنج که حداکثر و حداقل درجه حرارت را در داخل انبار نشان دهد برای کترل درجه حرارت ضروری می باشد .
ماده 123: درجه حرارت انبار نباید از 30 درجه سانتیگراد بالاتر و از 10 درجه سانتیگراد کمتر باشد.
ماده 124: انبـاردار مواد ناریه باید دارای صلاحیت کافی بوده و صلاحیت وی به تأیید رسیده باشد و دوره آموزشی لازم را در مرکز ذیربط گذرانده باشد .
ماده 125: ورود اشخاص غیر مجاز به انبار اکیداً ممنوع است .
ماده 126: آتشبار باید مواد منفجره و چاشنی پیش بینی شده مصرف روزانه را با تسلیم رسید فقط در مقابل در انبار دریافت نماید. ورود وی و سایر افراد به استثناء متصدی انبار به انبارهای مواد ناریه ممنوع است.
ماده 127: بـازکردن صندوق محتوی مواد ناریه باید حداقل در فاصله 50 متری از انبار و با وسایل مخصوص انجام شود.
ماده 128: قبل از انجام هرگونه عملیات تعمیراتی در انبار مواد ناریه باید کلیه مواد موجود را به محل امنی منتقل و پس از بازرسی و تمیز نمودن انبار شروع به تعمیر نمود.
3) حمل و نقل مواد ناریه
ماده 129: حمل و نقل مواد ناریه به معدن باید طبق آئین نامه ارائه شده از سوی سازمان ذیربط انجام شود .
ماده 130: جابجا کردن مواد ناریه در داخل معدن و حمل آن از انبار به محل کار و نظیر آن باید تحت نظارت و با مسئولیت آتشبار انجام گیرد.
ماده 131: حمـل مواد منفجره به مقدار مورد احتیاج باید در کیسه برزنتی یا جعبه مخصوصی که بدین منظور ساخته شده صورت گیرد. کیسه ها یا جعبه ها باید دارای قفل و بست بوده و کلید آن باید در اختیار آتشبار باشد. حداکثر ظرفیت هر کیسه 15 کیلوگرم و حداکثر ظرفیت هر صندوق 25 کیلوگرم است. حمل بیش از یک کیسه یا یک صندوق به وسیله یک نفر ممنوع است.
ماده 132: مواد منفجره پودری یا مایع باید توسط وسایل نقلیه مخصوص حمل شود.
ماده 133: قـراردادن چاشنی همراه با ماده منفجره اصلی در یک کیسه یا یک صندوق یا یک وسیله نقلیه ممنوع است.
ماده 134: قراردادن لوازم و اشیاء متفرقه درون کیسه برزنتی یا جعبه محتوی مواد ناریه ممنوع است.
ماده 135: در صورت حمل مواد ناریه به وسیله لوکوموتیو در داخل معدن, قطار مربوطه باید دارای واگن مخصوص بوده و روی آن علائم خطر نصب شود.
الف: حمل چاشنی بوسیله واگن مواد منفجره ممنوع است .
ب: به غیر از راننده و آتشبار و کمک او استفاده سایر افراد از قطار حمل مواد ناریه ممنوع است.
ت: قطار حامل مواد ناریه باید حداقل 5 دقیقه با قطار های نفر بر فاصله زمانی داشته باشد.
ماده 136: هنگام حمل مواد ناریه با وسایل حمل و نقل در چاههای معدنی, باید کلیه مقررات مربوط به حمل افراد در چاه رعایت شود و نباید اشخاص دیگری غیر از آتشبار و کمک او از وسایل حمل و نقل مواد ناریه استفاده نمایند. حمل مواد ناریه و چاشنی تواماً ممنوع است. متصدی بالابر چاه باید قبلاً مأموران پذیرگاهی را که محموله در آنجا تخلیه می شود مطلع نماید.
ماده 137: در زمان رعد و برق و در خلال آن حمل و نقل مواد ناریه ممنوع است.
ت: آتشباری
ماده 138: آتشباری در معدن باید بوسیله آتشباری که از طرف مسئول معدن به این سمت گمارده شده است انجام گیرد.
ماده 139: هر آتشبار می تواند یک نفر کمک داشته باشد و لیکن مسئولیت انجام عملیات ازهر حیث بر عهده آتشبار است.
تبصره: استفاده از یک نفر کمک آتشبار در معادن ذغال و زیرزمینی لازامی است.
ماده 140: عملیـات آتشـباری باید پس از اتمام عملیات حفاری و تخلیه جبهه کار از کلیه تجهیزات و مواد قابل اشتعال و دور کردن افراد غیر مجاز از محل انجام شود.
ماده 141: حمل مواد ناریه به محلی که کارگران هنوز مشغول چالزنی هستند ممنوع است.
ماده 142: وسایلی که ممکن است در اثر آتشباری آسیبی به آنها برسد باید به نحو مناسبی حفاظت شوند.
ماده 143: آتشبار نباید غیر از وسایلی که مسئول معدن اجازه استفاده از آن را داده است از وسایل دیگری برای انجام عملیات استفاده نماید.
ماده 144: آتشباری باید طبق طرح مصوب مورد تأیید مسئول معدن شامل نقشه قرارگیری چالها در جبهه کار, نوع مواد منفجره و چاشنی, عمق, شیب و مقدار مواد منفجره و طریقه خرجگذاری هر چال, شماره تأخیر چاشنیها یا ترتیب انفجار چالها, طیقه بیست مدار در چاشنیهای الکتریکی و سایر مشخصات مورد نیاز برای آتشباری و با نظارت مسئول ایمنی انجام گیرد.
ماده 145: چاشنی گذاری فشنگها باید فقط در محل آتشباری بلافاصله قبل از خرجگذاری صورت گیرد.
ماده 146: در نزدیکی جبهه کار باید محل مطمئنی که در معرض ریزش سنگ نباشد برای چاشنی گذاری انتخاب شود.
ماده 147: آتشبـار مجاز است فقط تعداد چالی را که می تواند در یک مرحله منفجر نماید و یا ماشین آتش کن توانائی انفجار آن رادارد خرجگذاری نماید.
ماده 148: قبل از خرجگذاری و تا لحظه انفجار تا 30 متری محل آتشباری نباید هوای فشرده آزادانه جریان داشته باشد.
ماده 149: چنانچه دو جبهه کار به فاصله کمتر از 10 متر از یکدیگر قرار گرفته باشند آتشباری هم زمان آن دو جبهه ممنوع است.
ماده 150: آتشبار باید قبل از خرجگذاری چال را کاملاً تمیز نماید و از آزاد بودن چال برای فشنگ گذاری مطمئن شود.
ماده 151: سنبـه مورد استفاده برای خرجگذاری باید چوبی, مقاوم و کاملاً راست و صاف باشد بکار بردن سنبه های فلزی ممنوع است.
ماده 152: اتصال چاشنی به فتیله اطمینان باید منحصراً توسط انبردست مخصوص انجام گیرد.
ماده 153: طول فتیله اطمینان باید به اندازه ای باشد که آتشبار بتواند پس از آتش کردن, خود را به محل امنی برساند و در هر صورت طول این فتیله نباید از یک متر کمتر و مقداری از فتیله که از چال بیرون می ماند از 20 سانتیمتر کمتر باشد.
ماده 154: در آتشباری با فتیله اطمینان , انفجار بیش از 10 چال در یک نوبت ممنوع است.
ماده 155: آتشبار باید طرف دیگر فتیله اطمینان را که به چاشنی متصل می شود, بصورت عمودی و طرفی را که برای آتش کردن در نظر گرفته می شود , بصورت مورب قطع کند.
ماده 156: در آتشباری با چاشنی می بایست چاشنی ابتدا در فشنگ ماده منفجره و سپس در داخل چال قرار داده شود. در هر حال باید حداقل یک فشنگ فعال خرجگذاری شود.
ماده 157: خالی کردن چال خرجگذاری شده به هر علت ممنوع است.
ماده 158: در آتشباری با چاشنی معمولی در چالهای با قطر وطول کم باید دقت شود فشنگها کاملاً به هم بچسبد و فضای خالی بین آنها باقی نماند . در چاههای عمیق معادن روباز خرجگذاری را می توان با استفاده از فتیله انفجاری یا چاشنی اضافی به طور منقطع انجام داد.
ماده 159: فشنگ چاشنیدار باید به آرامی و بدون وارد کردن هرگونه فشار در داخل چال قرار داده شود.
ماده 160: اتصال چاشنی می بایست با رعایت فاصله لازم از فشنگ انجام گردد و سپس چاشنی در داخل فشنگ ماده منفجره قرار گیرد.
ماده 161: در کلیه چالهایی که در یک نوبت آتشباری می شوند باید از یک نوع چاشنی الکتریکی (ساخت یک کارخانه) استفاده شود.
4) ماده 162: قبل از اتصال کابل هدایت برق به دستگاه آتش کن, مدار انفجار را باید توسط اهم متر آزمایش نموده و پس از حصول اطمینان از صحت مدار, سیمهای اصلی هدایت برق را به دستگاه متصل کرد.
ماده 163: اتصال کابل هدایت برق به سیم چاشنیها و همچنین به دستگاه آتش کن منحصراً توسط آتشبار و پس از اتمام خرجگذاری و آزمایش مدار و دور شدن کمک آتشباران از جبهه کار انجام گیرد.
ماده 164: پس از خرجگذاری باید چالها را به طول معین و با موادی که طبق طرح تعیین شده است مسدود نمود.
ماده 165: زمان و محل عملیات آتشباری باید با اطلاع مسئول معدن و مسئول ایمنی باشد.
ماده 166: آتشبار موظف است اقدامات زیر را هنگام عملیات آتشباری بعمل آورد:
5) الف: از برقراری تهویه در جبهه کارهای زیر زمینی اطمینان حاصل نماید.
ب: گل یا مواد مسدود کننده چالها را به اندازه کافی در اختیار داشته باشد.
پ: دستگاه آتش کن برقی را قبل از هر نوبت عملیات آتشباری آزمایش و نتیجه را در دفتر مخصوص ثبت نماید.
ت: قبل از آتشباری از ورود اشخاص به محل عملیات جلوگیری نماید. در معادن زیرزمینی حداقل فاصله اشخاص تا محل عملیات 80 متر می باشد.
ث: چند دقیقه قبل از انفجار با صدای بلند یا هر وسیله مطمئن دیگر شروع انفجار را به سایرین خبر دهد . همچنین قبل از انفجار با همان وسیله خاتمه عملات را اعلام نماید.
ج: بعد از همه محل کار را ترک کند
6) ماده 167: در صورتیکه آتشبار جهت حفاظت از پناهگاه خاصی استفاده می کند, فاصله پناهگاه تا محل آتشباری باید حداقل 80 متر باشد در معادن زیرزمینی در صورت نبودن پناهگاه فاصله آتشبار از محل آتشباری در تونلهای مستقیم باید حداقل 200 متر باشد.
ماده 168: آتشبار باید پس از حصول اطمینان از انفجار کلیه چالها و سپری شدن مدت کافی (حداقل 15 دقیقه) به اتفاق استاد کار محل را بازدید و در صورتیکه خطری از نظر گازهای سمی و مضر موجود نبوده و کارگاه را ایمن تشخیص دهد اجازه ادامه کار بدهد.
ماده 169: در آتشباری با تأخیر انفجار در چالها, آتشبار باید تعداد انفجار ها را بادقت شمارش نماید. چنانچه متوجه شود که چالی آتش نگرفته است, در آتشباری با فتیله اطمینان پس از نیم ساعت و در آتشباری با چاشنی الکتریکی پس از 15 دقیقه اقدامات لازم برای از بین بردن خطر چال آتش نگرفته را آغاز نماید.
ماده 170: برای از بین بردن خطرات ناشی از چال آتش نگرفته باید به ترتیب زیر عمل شود:
الف: از نقطه ای به فاصله حداقل40 سانتیمتر از دهانه چال آتش نگرفته و به موازات آن چال جدیدی حفر و پس از خرجگذاری آن را آتش نمود.
ب: بارگیری سنگهایی که در انفجار اخیر فروریخته می شود باید با حضور استاد کار انجام گیرد تا در صورتی که فشنگهای منفجر نشده ای باقی مانده به جایگاه موقت نگهداری مواد تحویل گردد.
ت: تا خاتمه کلیه عملیات فوق , ورود سایر افرادی که در این مورد وظیفه ای تدارند ممنوع است.
ماده 171: آتشبار نباید چالهای خرجگذاری شده را رها نموده و قبل از آتشباری آنها به کار دیگری مشغول شود.
ماده 172: کلیه چالها ی خرجگذاری شده باید در یک نوبت منفجر شود.
ماده 173: حفر چال جدید در ته چال قبلی ممنوع است .استاد کار موظف است این قبیل چالها را با قطعه چوبی مسدود نماید.
ماده 174: چنانچه هنگاه لق گیری و خاک برداری به وجود چال منفجر نشده پی برده شد و یا احتمال چال منفجر نشده وجود داشته باشد باید بلافاصله کار متوقف و کلیه افراد محل را ترک نموده و مرتب به اطلاع مسئولین رسانده شود.
ماده 175: اقدام لازم برای از بین بردن چال منفجر نشده منحصراً با نظارت آتشبار انجام شود.
ماده 176: چنانچه آتشبار نتواند برای از بین بردن چال منفجر نشده اقدام کند لازم است. بلافاصله مسئول معدن یا مسئول ایمنی معدن را در جریان امر قرار دهد.
ماده 177: اگر به عللی یک یا چند فشنگ چاشنی گذاری شده مورد استفاده قرار نگیرد , آتشبار موظف است بلافاصله و قبل از آتش کردن چالها , چاشنی این فشنگها را خارج کرده و آنها را به جایگاه موقت نگهداری مواد منتقل نماید.
ماده 178: در حال چاشنی گذاری در چالها اگر احتمال رعد و برق وجود داشت باید کار را تا قطع کامل رعد و برق تعطیل کرد.
ماده 179: در زمان اتصال چاشنیها به همدیگر تا شعاع 30 متری از محل نباید از رادیو, وسایل ترانزیستوری و کلیه وسایل پخش امواج الکتریکی استفاده شود.
ماده 180: برای منفجر کردن مواد ناریه به طریقه الکتریکی نباید از سیمهای بدون روپوش استفاده کرد. استفاده از برق شبکه معدن برای انفجار چاشنی ممنوع است.
تعرفه دستمزد کارشناسان رسمی دادگستری مواد محترقه و منفجره سال ۱۴۰۲
