بیشترین پرونده ها و اختلافاتی که در حوزه سرقفلی ها اتفاق میافتد مربوط به اقداماتی است که اصطلاحا تعدی و تفریط مینامند. تعدی تجاوز به حقوقی است که نباید انجام شود و تفریط به منزله کوتاهی کردن از اعمالی است که برای حفظ مال باید انجام شود اما انجام نشده است. کارشناس رسمی دادگستری راه و ساختمان وظیفه مشخص کردن و تعیین مصادیق تعدی و تفریط در سرقفلیها به وسیله مستاجر یا صاحب سرقفلی را بر عهده دارد.
عدی کردن در حالتی اتفاق میافتد که مستاجر یا صاحب سرقفلی به وسیله بدون کسب اجازه از مالک اقدام به تغییرا اساسی در مغازه یا مکان سرقفلی کند. شرح و ارزیابی این تغییرات توسط کارشناس دادگستری ساختمان انجام میشود.
مستاجر در صورتی که بخواهد در مغازه تغییرات اساسی ایجاد کند حتما باید از صاحب ملک اجازه بگیرد و به او حقی را تحت عنوان حق مالکانه بپردازد. در صورتی که این کار بدون اجازه او صورت گیرد مصداق تجاوز به مال محسوب میگردد و مالک میتواند از مستاجر شکایت کند و دادگاه نیز بر اساس شواهد در موارد مختلف احکام مختلفی صادر میکند.
برای مثال در نظر بگیرید که مستاجری بدون کسب رضایت از مالک اقدام به تخریب و بزرگتر کردن پنجره یک مغازه میکند. مالک از او شکایت میکند. کارشناس رسمی ساختمان برای تحقیق و بازدید از مغازه شرح آنچه گذشته است را به دادگاه گزارش میدهد. تعیین قانونی مصادیق تعدی و تفریط بر عهده دادگاه است اما در صورتی که کارشناس تایید کند معمولا دادگاه هم نظر ایشان را میپذیرد. مالک در صورت تغییر اساسی در ملکش میتواند درخواست تخلیه نیز داشته باشد.
بنابراین تغییراتی مصداق تعدی هستند که اولا به ملک آسیب رسانده باشد و یا آن را تغییر داده باشد و ثانیا بدون کسب اجازه از مالک صورت گرفته باشد. پس در خصوص تزئینات و تغییرا جزئی با رعایت احتیاط می توان گفت تعدی صورت نگرفته و حق مالکانه به مالک تعلق نمیگیرد.
تفریط در سرقفلی ها به معنای کوتاهی کردن در نگهداری از ملک است. در صورتی که به دلیل بی توجهی و یا هر دلیل دیگری که مستاجر میتوانسته مانع آن شود اما نشده، آسیبی به ملک وارد شود، کارشناس ساختمان آن را مصداق بارز تفریط در نظر میگیرد. برای مثال در نظر بگیرید که به دلیل خراب بودن شیر آب یک محل و نشت آن خسارتی به ملک وارد شوده باشد و یا به دلیل سوراخ شدن سقف باران بخشی از سقف را تخریب کرده است، این موراد از مصادیق تفریط هستند و حق شکایت را برای مالک ایجاد میکند. مستاجر باید مغازه را به همان شکلی تحویل گرفته است به مالک تحویل دهد. در غیر این صورت یا در آن تعدی کرده و یا در نگهداری از آن تفریط.
بنابراین به مستاجران و صاحبان سرقفلی توصیه میکنیم که حتما با موراد تعدی و تفریط به طور دقیق آشنا باشند. چون در صورت بروز خطا ممکن است دادگاه حکم به تخلیه مستاجر دهد و ضرر هنگفتی به مستاجر وارد شود.
یکی از مورادی که در اینجا شایسته طرح کردن است. موضوع تغییر شغل است. تغییر شغل نیز باید با اجازه مالک صورت بگیرد و معمولا شامل حق مالکانه هم میشود مگر آن که شغل جدید شبیه شغل سابق باشد. تغییر شغل را از آن جهت در این مقاله بررسی میکنیم که در بسیاری از اختلافات مالک مدعی است اولا تغییر شغل بدون اجازه او بوده است و ثانیا باعث تعدی به ملک شده است. مثلا مغازه کفاشی به فروشگاه لوازم الکترونیکی تبدیل شده است و تغییراتی در مغازه رخ داده است. در این صورت مستاجر دو خطا مرتکب شده است و مالک میتواند درخواست تخلیه داشته باشد.
قوانین تغییر شغل هم همانطور که گفته شد مستلزم پرداخت حق مالکانه است مگر این که شغل شبیه شغل قبل باشد. بنابراین توصیه میکنیم در صورتی که قصد دارید نوع کسب خود را در سرقفلی تغییر دهید حتما با کارشناس رسمی دادگستری راه و ساختمان مشورت کنید. چون ممکن است شما شغل جدیدی را انتخاب کنید و معتقد باشید شبیه شغل قبلی است اما دادگاه چنین نظری نداشته باشد و نکته آخر اینکه تغییر شکل ها ممکن است با تغییراتی در مغازه همراه باشد بنابراین بهتر است رضایت مالک را کسب کرده و از مشورت غافل نشوید.